W marcu 2024 r. przypada 80. rocznica zamordowania przez żandarmerię niemiecką rodziny Ulmów, która ukrywała mieszkających w okolicy Żydów. Józef Ulma i Wiktoria z domu Niemczak urodzili się i mieszkali w Markowej na Podkarpaciu, gdzie byli znanymi i lubianymi społecznikami. „W 1935 roku zawarli związek małżeński, a wkrótce doczekali się licznego potomstwa: Stasi, Basi, Władzia, Frania, Antosia, Marysi, a kolejne dziecko miało przyjść na świat na wiosnę 1944 roku” – czytamy w uchwale Sejmu. Prawdopodobnie od grudnia 1942 roku Ulmowie ukrywali Żydów z trzech rodzin: Goldmanów, Didnerów i Grünfeldów. „Jakie motywy kierowały Ulmami? Była to bezinteresowna miłość bliźniego” – podkreślił Sejm. Cała rodzina Ulmów i ukrywani przez nich Żydzi zostali zamordowani 24 marca 1944 r. przez niemieckich żandarmów. „Rodzina Ulmów należy do licznego grona bohaterskich Polaków, którzy podczas II wojny światowej ratowali Żydów skazanych przez Niemców na zagładę” - podkreślił Sejm w uchwale. Od 2016 r. w Markowej działa Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów, a od 2018 roku obchodzony jest, ustawiony przez Sejm i Senat, Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. (www.sejm.gov.pl)
Grafika: By Blessed Józef Ulma ([1]) - Mateusz Szpytma, Jarosław Szarek: Rodzina Ulmów. Kraków: Dom Wydawniczy RAFAEL, 2018, pp. 6-7.apnews.com, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=137314899
Józef i Wiktoria Ulmowie byli mieszkańcami wsi Markowa w województwie podkarpackim. Józef był rolnikiem, a Wiktoria zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci. Mieli sześcioro dzieci: najstarsza córka, Wiktoria, miała 18 lat, najmłodszy syn, Józef, zaledwie 2 lata. Ich gospodarstwo znajdowało się z dala od domów innych mieszkańców wsi.
Podczas okupacji niemieckiej, zapewne pod koniec 1942 roku, Ulmowie udzielili schronienia ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi i jego czterem synom (w Łańcucie nazywano ich Szallami), a ponadto dwóm córkom oraz wnuczce Chaima Goldmana z Markowej – Lei (Layce) Didner z córką o nieznanym imieniu i Geni (Gołdzie) Grünfeld.
Ukrywający się Żydzi pracowali w gospodarstwie Ulmów, pomagając w różnych pracach domowych i polowych. Ulmowie traktowali ich jak członków swojej rodziny.
W marcu 1944 roku do Markowej przybyli niemieccy żandarmi. Niemcy dowiedzieli się o Żydach ukrywających się w domu Ulmów od jednego z sąsiadów. 24 marca 1944 roku, wczesnym rankiem, Niemcy otoczyli dom Ulmów. Józef i Wiktoria będąca w zaawansowanej ciąży oraz ich dzieci zostali rozstrzelani na miejscu. Żydzi również zostali zamordowani.
Zbrodnia w Markowej była jednym z najgłośniejszych przypadków pomocy Żydom podczas II wojny światowej. Ulmowie są uważani za polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Historia
- Historia rodziny Ulmów. IPN
- Historia rodziny Ulmów. POLIN
- Wiktoria i Józef Ulmowie. Miłosierni samarytanie z Markowej. Ulmowie.pl
- Rodzina Ulmów: samarytanie z Markowej. Muzeum Historii Polskiej.
- Zdjęcia autorstwa Józefa Ulma
- Beatyfikacja rodziny Ulmów z Markowej: niezbędne informacje historyczne. POLIN
- Muzeum Polaków Ratujących Żydów
- Wystawa „Samarytanie z Markowej. Ulmowie – Polacy zamordowani przez Niemców za pomoc Żydom” – Warszawa, Belweder, 13 maja 2023. IPN
Prezentacje i tablice
- Rodzina Wiktorii i Józefa Ulmów. Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.
- Rodzina Ulmów
- Ratowali od zagłady. Rodzina Ulmów i inni Sprawiedliwi. Tablica Padlet
Scenariusze zajęć
- „Cena odwagi i sprzeciwu - historia rodziny Ulmów”. Muzeum Polaków Ratujących Żydów
- Materiały na katechezę
- Rodzina Ulmów. Sytuacja ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie
- Rodzina Ulmów. Markowanie ratujących Żydów
- Rodzina Ulmów. Etyczny wymiar ratowania Żydów
- Rodzina Ulmów. Chałupa Szylarów
Filmy
- Nie ma większej miłości. Historia Rodziny Ulmów. Prezydent RP Andrzej Duda.
- Filmy i nagrania IPN
- „Samarytanie z Markowej. Historia Rodziny Ulmów". Samorząd Województwa Podkarpackiego
- Ulmowie męczennicy ratujący Żydów. Przystanek Historia. IPNtvPL
- Markowa: nie tylko rodzina Ulmów ukrywała Żydów - Eugeniusz Szylar. Świadkowie Epoki. Świadkowie Epoki
- Rodzina Ulmów: Sytuacja ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie (1/5). Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
- Rodzina Ulmów: Markowianie ratujący Żydów (2/5). Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
- Rodzina Ulmów: Etyczny wymiar ratowania Żydów (3/5). Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
- Rodzina Ulmów: Chałupa Szylarów (4/5). Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
Publikacje
- Mateusz Szpytma, Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotografii Józefa Ulmy, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Instytut Pamięci Narodowej i Instytut Studiów Strategicznych, Kraków 2015.
- Rodzina Ulmów. W hołdzie miłosiernym. Jarosław Szarek Mateusz Szpytma. Dom Wydawniczy Rafael. 2014.
- Ulmowie – polscy Sprawiedliwi. Dodatek historyczny do „Tygodnika Powszechnego” nr 14/2016.
Opracowała Alina Dyrek, DBP we Wrocławiu
